Od kilku lat trwa dyskusja o tym jak digitalizacja i sztuczna inteligencja zmienią rzeczywistość, w której żyjemy. Prawdopodobnie większość z nas zgodzi się z twierdzeniem, że historia przyspieszyła i jesteśmy na progu wielkiej zmiany. Które branże i zawody przestaną istnieć, a które będą beneficjentami zachodzących zmian? Jak wyglądać będzie świat za kilka lub kilkanaście lat? Kto powinien się bać, a kto wyczekiwać na zmiany?
Korzystając z zaproszenia UNIQA w cyklu trzech artykułów chciałbym podzielić się z Państwem moimi spostrzeżeniami na temat zmieniającej się roli CFO. Zastanowić się jak zachodzące na świecie procesy wpływają na funkcjonowanie działów finansowych? Moim zdaniem bowiem są one interesującym przykładem miejsca, w którym tradycyjne podejście przeplata się z nowoczesnymi technologiami i wyzwaniami zmieniającego się świata, a funkcja CFO, jak mało która, skupia w sobie najważniejsze pojawiające się w związku z tą zmianą dylematy.
Dlaczego polski CFO ma bezsenne noce?
Od kilkunastu lat jako Partner w instytucie CubeResearch odpowiadam za badania firm, a moim szczególnym obszarem zainteresowania są działy finansów, księgowości i podatków. Oprócz tego w ramach projektu Strefa bezpieczeństwa realizowanego m. innymi we współpracy z UNIQA, przyglądamy się firmom pod kątem zwiększania ich bezpieczeństwa podatkowego. Dzięki temu miałem unikalną możliwość obserwowania zmian, jakie zaszły na przestrzeni kilku ostatnich lat zarówno w tych działach, jak i w głowach osób nimi zarządzających.
W niniejszym cyklu artykułów, analizując zmieniającą się rolę CFO, chciałbym omówić najważniejsze wnioski wynikające z raportu „TAX Compliance, a priorytety CFO”, przygotowanego na zlecenie EY przez CubeResearch, a także wnioski z badań, które nasza firma prowadziła w ramach projektu Strefa bezpieczeństwa.
Od lat tym, co mi najbardziej rzuca się w oczy podczas wywiadów prowadzonych w polskich przedsiębiorstwach jest wysokie poczucie ryzyka podatkowego. W badaniu prowadzonym na początku roku 2023, w ramach projektu Strefa bezpieczeństwa, aż 85% uczestniczących w nim przedsiębiorstw stwierdziło, że ryzyko podatkowe, na jakie wystawione są ich firmy w ciągu minionych 12 miesięcy wzrosło. A skoro ryzyko podatkowe jest tak wysokie, trudno się dziwić, że wyniki badania prowadzonego na zlecenie EY pokazują, że największym wyzwaniem, któremu dyrektorzy finansowi muszą stawić czoła, jest zapewnienie bezpieczeństwa przedsiębiorstwa oraz osób odpowiedzialnych za podatki, a także dostosowanie firmy do zmieniających się przepisów prawnych i podatkowych.
Aż 84% badanych CFO uważa, że w ciągu najbliższych trzech lat najważniejszym zadaniem zespołów podatkowo-księgowych będzie zapewnienie compliance (rozumiany w badaniu szeroko – jako wypełnienie wszystkich obowiązków i przepisów nałożonych na firmę, nienarażanie jej oraz osób odpowiedzialnych za księgowość i podatki na ryzyko i odpowiedzialność na gruncie Kodeksu Karnego Skarbowego (KKS).
Na kolejnych miejscach wśród priorytetów CFO wskazywali dostosowanie technologii do zmieniających się wymogów raportowania (48% respondentów) oraz planowanie podatkowe (44%), dostarczanie analiz i ekspertyz podatkowo-księgowych (26%) oraz proaktywne wspieranie głównej działalności firmy – 22%). (wykres 1)
Autorzy raportu „TAX Compliance, a priorytety CFO” porównali wyniki tego pytania z podobnym pytaniem zadanym w globalnym projekcie realizowanym przez EY (How a reimagined tax and finance function can improve your bottom line). Rezultat tego porównania jest bardzo interesujący.
Jak widać, priorytety CFO w Polsce i na świecie są dość podobne, choć tym, co najbardziej rzuca się w oczy jest częstość, z jaką w obu badaniach wymieniana była odpowiedź zapewnianie compliance (Polska 84%, świat 27%). To pokazuje, że ryzyko podatkowe jest w Polsce bardzo wysokie, a konsekwencją tego jest ogromny nacisk, jaki polski CFO kładzie na zapewnienie bezpieczeństwa podatkowego firmy.
Dlaczego tak jest, dlaczego w Polsce właśnie ta kwestia jest aż tak ważna? Autorzy raportu zwracają uwagę na trzy zasadnicze czynniki:
Pierwszy to częstość zmian w prawie podatkowym - przepisy zmieniają się bardzo często, w tempie bezprecedensowym. W wywiadach pogłębionych nasi badani opowiadali, że średnio co kilka dni zmuszeni są do zapoznawania się z nowymi zmianami w przepisach.
Drugim czynnikiem jest skomplikowanie przepisów podatkowych „Tym, co się rzuca w oczy (...) jest złożoność systemu podatkowego w naszym kraju. Przekłada się ona na czas, jaki CFO lokalny musi spędzić na compliance, aby mieć pewność, że jego organizacja postępuje w zgodzie z przepisami podatkowymi. W prowadzonych dyskusjach, CFO globalni podkreślają, że w innych jurysdykcjach system jest czytelniejszy i przez to wymaga od nich mniejszego zaangażowania” - twierdzi w raporcie Jerzy Toczyński, partner w EY.
Przedsiębiorcy zwracają uwagę na wewnętrzne sprzeczności w przepisach, różne interpretacje tych samych przepisów przez różne urzędy, niezrozumiały język wydawanego prawa, ogromną ilość wyjątków, ulga, preferencji. Zdaniem ekspertów Towarzystwa Ekonomistów Polskich: „bardzo komplikują one system podatkowy (…) napędzają konflikty między administracją podatkową a podatnikami, i (…) sprawiają, że firmy nie myślą o tym, jak rozwijać swój biznes, jak być wydajnym, tylko o tym, jak dopasować się do przepisów podatkowych. Bardziej neutralne przepisy podatkowe, z mniejszą liczbą ulg, ale też niższymi stawkami podatkowymi sprawiałyby, że firmy koncentrowałyby się na wzroście, a nie na szukaniu luk w systemie podatkowym”.
Trzecia przyczyna, dla której ryzyko podatkowe w Polsce oceniane jest tak wysoko, to według autorów omawianego raportu duża odpowiedzialność karna - skarbowa, która ciąży na firmie i osobach odpowiadających za podatki.
Zdaniem Michała Sawickiego Partnera w EY cytowanego w raporcie „TAX Compliance, a priorytety CFO „Przez wiele lat odpowiedzialność osobista była bardziej straszakiem niż rzeczywistym narzędziem, (…). Obecnie jest to stosowane nagminnie jako element perswazji wobec podatnika w dyskusji o pewnych tematach, szarych obszarach. Jednocześnie wraz z czynnościami sprawdzającymi uruchamiane jest postępowanie na podstawie KKS dotyczące odpowiedzialności osobistej osób, które w organizacjach odpowiadają za czynności podatkowe. To jest bardzo nieprzyjemny proces dla CFO, bo istnieje ryzyko odpowiedzialności osobistej, finansowej, a nawet ograniczenia wolności”.
Oprócz trzech elementów wskazywanych w raporcie przez ekspertów EY, uczestniczący w badaniu CubeResearch realizowanym na zlecenie UNIQA, CFO jako jeden grzechów głównych systemu podatkowego wskazali sposób prowadzenia konsultacji ze środowiskiem przedsiębiorców. Aż 67% respondentów oceniło ten aspekt negatywnie lub bardzo negatywnie.
Jako przykład przedsiębiorcy podawali Polski Ład, który jak w soczewce skupił w sobie największe bolączki, jakie trapią system podatkowy. W procesie konsultacji programu Konfederacja Lewiatan zgłosiła ponad 100 uwag do rządowych propozycji, stwierdzając między innymi „W związku z ogromną liczbą zastrzeżeń do przedstawionych (…) konieczne jest wydłużenie procesu legislacyjnego. Inaczej nowe rozwiązania będą rozpatrywane w wielkim pośpiechu, co negatywnie wpłynie na ich jakość". A prezydent Lewiatana Maciej Witucki dodawał „Po ich (zmian) wejściu w życie czekać nas będzie kilka lat zamieszania i niepewności, a to największy wróg inwestycji, na których bardzo nam zależy”.
Rząd postawił na swoim i konsekwencje, były, takie jak prorokowali przedsiębiorcy. Chaos i wprowadzane w pośpiechu kolejne wersje programu mające go uporządkować.
Najnowsze badania pogłębione prowadzone przez CubeResearch na grupie dyrektorów finansowych w ramach projektu Strefa bezpieczeństwa pokazują, że praktyki w zakresie konsultacji z przedsiębiorstwami niewiele się zmieniły.
„Tak naprawdę (…) nic się realnie nie poprawiło” – twierdzi CFO firmy produkującej zabawki i zatrudniającej blisko czterystu, pracowników – „Cały czas ustawodawcy wiedzą lepiej, nie widzą korzyści ze współpracy z przedsiębiorcami. Napotykamy na mur obojętności lub w najlepszym wypadku ogólnikowe deklaracje chęci współpracy w przyszłości. Oczywiście dajemy tu pewien kredyt zaufania, ale ja osobiście patrząc na to, co się dzieje nadziei nie mam, choć zmiana stanowiska w zawiązku z KSeF może być pewnym światełkiem w tunelu, bo gwałtownie potrzebujemy jakościowej zmiany w tym zakresie, lepszego, bardziej stabilnego prawa, które pozwoli firmom inwestować, rozwijać się i patrzyć w przyszłość. Zamiast zastanawiać się jak nie podpaść fiskusowi. Wyzwania, które przed nami stoją są naprawdę ogromne”.
I o tych wyzwaniach oraz o tym, jak postrzegają je dyrektorzy finansowi opowiem w kolejnym tekście.
