Tak wysoki nacisk, jaki dyrektorzy finansowi kładą na ten aspekt funkcjonowanie podlegających im działów, wynika z poczucia zagrożenia. W prowadzonym przez CubeResearch badaniu aż 82% CFO stwierdziło, że ryzyko podatkowe, na jakie wystawione są ich firmy w ciągu minionych 12 miesięcy, wzrosło. (Wykres 1) 
O przyczynach tak wysokiego poczucia zagrożenia więcej pisałem w poprzednim artykule, teraz chciałbym skupić się tylko na wskazywanej przez ekspertów EY w cytowanym raporcie represyjności polskiego prawa podatkowego.
Trend zaostrzania prawa karnego skarbowego nasila się od kilku lat i jest wyraźnie widoczny także dziś. Fiskusowi zależy na maksymalizacji przychodów podatkowych w kontekście trudnej sytuacji budżetowej i wojny w Ukrainie. Polityka taka ma na celu zwiększenie efektywności systemu karnego skarbowego, a także ma działać odstraszająco na potencjalnych sprawców wykroczeń podatkowych. Dlatego między innymi zmiany w KKS podniosły maksymalną grzywnę o 250%, a z roku na rok rośnie liczba obowiązków raportowych, których niewypełnienie obarczone jest osobistą odpowiedzialnością członków zarządów lub osób odpowiedzialnych za podatki.
W tym kontekście trudno się dziwić, że aż 42% badanych CFO przewiduje wzrost liczby kontroli podatkowych w ciągu najbliższych 12 miesięcy. (wykres 2)
Wypowiedź uczestniczącego w wywiadach pogłębionych dyrektora finansowego dobrze oddaje dylematy typowego polskiego CFO reprezentującego średni biznes „Wymagań fiskusa jest coraz więcej, urzędnicy są coraz lepiej przygotowani, mają więcej narzędzi i możliwości. W takiej sytuacji taka osoba jak ja cały czas z tyłu głowy musi pamiętać o tym, żeby firma była przygotowana do ewentualnej kontroli. To oczywiście nie zabiera całego mojego czasu, ale i tak zabiera go zbyt dużo. Wydaje mi się, że obecnie kontrola fiskusa nad podatnikiem stała się zbyt wielka”.
Kontrola po nowemu
Czy rzeczywiście firmy mają powody do niepokoju? Fiskus wskazuje, że liczba kontroli z roku na rok nieznacznie spada. Jednak eksperci tłumaczą, że jest to tylko częściowa prawda. Mniejsza liczba kontroli nie oznacza, że urząd skarbowy jest mniej aktywny – po prostu ulepszył sposób typowania firm do kontroli, korzystając z digitalizacji, narzędzi analitycznych i baz danych.
Dziś dzięki technologii każda firma sprawdzana jest właściwie cały czas, a zmiany wprowadzane w kolejnych przepisach podatkowych powodują, że urzędnicy wiedzą o niej znacznie więcej niż kiedyś i są w stanie skuteczniej prowadzić działania kontrolne.
Przyjrzyjmy się jak temu, jakie rozwiązania technologiczne w ostatnich latach wprowadził fiskus i w jaki sposób zmieniły one praktykę kontroli.
Technologie analityczne i sztuczna inteligencja
Wykorzystywane przez organy podatkowe narzędzia analityczne i algorytmy pozwalają szybciej, dokładniej i lepiej analizować duże ilości danych finansowych przedsiębiorstw. Dzięki temu, a także dzięki wsparciu sztucznej inteligencji fiskus jest w stanie skuteczniej identyfikować podejrzane transakcje i podmioty wymagające kontroli.
Digitalizacja sprawozdawczości
Implementacja systemów takich jak JPK (Jednolity Plik Kontrolny), Krajowy System e-Faktur oraz kasy fiskalne online pozwala organom podatkowym na monitorowanie działalności firm i przeprowadzanych transakcji niemal w czasie rzeczywistym. Dzięki temu możliwe jest szybkie wykrywanie wszelkich nieprawidłowości i natychmiastowe przeprowadzanie odpowiednich kontroli w reakcji na wykryte anomalie.
Automatyzacja procesów kontrolnych
Automatyzacja licznych aspektów procesu kontrolnego, takich jak zbieranie i przetwarzanie danych, umożliwia zwiększenie liczby przeprowadzanych kontroli oraz bardziej precyzyjne typowanie firm do tych działań.
Kontrole online
Technologia pozwala na prowadzenie kontroli bez konieczności fizycznej obecności urzędników fiskusa w kontrolowanej firmie. Pozwala to organom działać szerzej, bardziej efektywnie i w krótszym czasie.
Współpraca między instytucjami
Nie bez znaczenia dla skuteczności prowadzonych dziś działań kontrolnych jest fakt, że digitalizacja ułatwia wymianę informacji między różnymi organami zarówno w obrębie Polski, jak i w ramach współpracy z innymi krajami.
Cytowana w raporcie EY „TAX Compliance, a priorytety CFO” Aleksandra Sewerynek-Barszcz, partnerka w EY uważa, że zmiana sposobu działania fiskusa, będzie wymagała zmiany sposobów funkcjonowania działów podatkowo – księgowych: „Firmy nie chcą dzielić się z organem podatkowym newralgicznymi danymi bez wcześniejszej ich analizy. W przeciwnym razie narażą się, że organy analizy dokonają same i na którymś etapie może ona okazać się dla podatnika niekorzystna. Dotychczasowi pracownicy księgowości są bardzo merytoryczni, znają bardzo dobrze przepisy podatkowe, ale coraz częściej wymaga się od nich – i będzie się wymagać właśnie ze względu na zamianę form raportowania – nowych umiejętności, kompetencji analitycznych. A te trudno nabyć z dnia na dzień”.
W tym miejscu rodzi się pytanie, w jaki stopniu firmy są dziś, w czasach, gdy fiskus korzysta z coraz bardziej wyrafinowanych technologii, przygotowane do kontroli podatkowej. (Wykres 3)
Wyniki pokazują, że jedynie 39% CFO (11% bardzo dobrze i 28% raczej dobrze) uważa, że ich firma jest dobrze przygotowana do kontroli podatkowej. Tych, którzy uważają przeciwnie, jest 41% (31% raczej źle i 10% bardzo źle). Co piąty badany nie potrafi udzielić odpowiedzi na to pytanie. Wskazuje to na znaczną niepewność firm w dużej mierze biorącą się z faktu, że CFO nie wiedzą, czego tak naprawdę mogą się po dzisiejszej kontroli spodziewać.
A wobec zwiększającego się poczucia ryzyka podatkowego i większych obaw przed wzmożonymi kontrolami podatkowymi, firmy decydują się na “zbrojenia”. Przeszło co trzeci badany zadeklarował, że w najbliższym czasie przedsięweźmie pewne kroki mające zwiększyć przygotowanie firm do kontroli i ich bezpieczeństwo podatkowe. Ale o tym napiszę w kolejnym artykule.
Michał Berezowski
Partner Zarządzający firmy badawczej CubeResearch oraz współwłaściciel CR21 (berezowski@cuberesearch.pl)